Υδατική Κρίση & Αρνητικό Υδατικό Ισοζύγιο - Μέρος Α’: Ελλάδα

Του Ιωσήφ Κανιαδάκη

Εάν θέλουμε να στηρίξουμε θεωρητικά μία επερχόμενη κατάσταση περί υδατικής κρίσης, τότε ο καθένας θα μπορούσε πολύ εύκολα να σταθεί σε μία επιχειρηματολογία υπέρ της, δίχως να υπάρχει απαίτηση βαθιάς εντρύφησης.

Αρνητικό υδατικό ισοζύγιο (Water Stressing)

•  Με τον όρο αρνητικό υδατικό ισοζύγιο υποδηλώνεται το έλλειμα σε νερό, λόγω της ανθρώπινης άντλησης η οποία υπερβαίνει την εναπόθεση νερού της επιφανειακής και υπόγειας απορροής, της κατείσδυσης και της κατακρήμνισης.

• Υπό την ορολογία «Stressing» εννοείται η πίεση που ασκείται στα αποθέματα νερού (κατά κόρον υπόγεια) κατά την φάση της άντλησης, όπου τα ποσοστά χρήσης ξεπερνούν τα ποσοστά πλήρωσης των υδροφόρων.

Καταστάσεις Stressing σήμερα αντιμετωπίζουν χώρες όπως η Ινδία, Βραζιλία, Αφρική και οι χώρες τις Μεσογείου (Hanoch et al., 1998; Iceland, 2017; Schleifer, 2017).Το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των χωρών είναι ένα, ο πλούτος τους σε υπόγειο νερό αλλά και ο υπερπληθυσμός τους σε εξαίρεση των τελευταίων.

Το πρόβλημα με την υπέρ-άντληση υπόγειων υδάτων είναι ότι αφανίζονται κυριολεκτικά αποταμιεύσεις της ίδιας της  φύσης, οι οποίες για να σχηματιστούν χρειάστηκαν δεκάδες, ίσως, και εκατοντάδες χρόνια. Παρ ’όλα αυτά, ο άνθρωπος μπορεί να εκμεταλλευτεί τις βροχοπτώσεις και τους επιφανειακούς ταμιευτήρες. Εδώ, όμως, υπάρχει ένα πρόβλημα. Σύμφωνα με τον υδρολογικό κύκλο το νερό δεν θα χαθεί ποτέ και δεν θα προσθέσει ούτε θα μειώσει την ποσότητα του μέσα στην βιόσφαιρα που ονομάζεται πλανήτης Γη. Καλά νέα λοιπόν! Ίσως και όχι, αν αναλογιστούμε πως το νερό που χάνεται από τις προσιτές μορφές του και δεν επαναχρησιμοποιείται ή δεν εναποτίθεται ίσως τελικά και να «χάνεται».

Η Υπόγεια Υπεράντληση και η ελληνική αμέλεια

Εάν θεωρήσουμε πως ακόμα και το κομμάτι των ταμιευτήρων των υδατικών πόρων μπορεί με κάποιο τρόπο να παραβλεφθεί ή έστω να καταπολεμηθεί, τα πράγματα είναι ανησυχητικά για τους υπόγειους υδροφόρους. Είναι, πλέον, γνωστό πως στην Ελλάδα η μεγαλύτερη κατανάλωση οφείλεται στα αρδευτικά δίκτυα, σε βαθμό υψηλότερο από αυτόν των γύρω αγροτικών χωρών

   Σύμφωνα με το Ι.Γ.Μ.Ε., από τα 236 υπόγεια υδροφόρα συστήματα της χώρας, τα 110 χαρακτηρίζονται πλέον ως απειλούμενα, δηλαδή σε κίνδυνο να μην πληρούν τους ποιοτικούς και ποσοτικούς στόχους που θέτει η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2000/60 για τα Ύδατα. Είναι προφανές ότι μόνη λύση για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι η ορθολογική διαχείριση του νερού. Αυτή ήδη εφαρμόζεται στην ύδρευση του πληθυσμού. Στην άρδευση, που καταναλώνει το 86% του συνόλου των υδατικών πόρων της χώρας μας (δηλ. πολύ πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο του 70%, κανενός είδους ορθολογική διαχείριση δεν εφαρμόζεται (Ξανθάκης et. al. 2009).

Ένα μεγάλο ποσοστό αυτής της άντλησης είναι από γεωτρήσεις, οι οποίες αποτελούν και περιβαλλοντικό καμπανάκι για το μέλλον των καλλιεργειών, καθώς στερεύει το γλυκό νερό και ταυτόχρονα η είσοδος των υφάλμυρων νερών επιτρέπει την δημιουργία αλατούχων κρουστών στα επιφανειακά εδάφη. 

Διάγραμμα 1. Οι διαφορετικές γεωτρήσεις (α) και (β), όπου κατά την (β) δεν έχουμε αναμονή για την πλήρωση/ανανέωση  του υδροφόρου ενώ κατά την (α) έχουμε μερική. Αν η ετήσια αντλούμενη ποσότητα είναι συνεχώς ανώτερη από τη συνολική ετήσια ανανέωση, τότε η ετήσια στάθμη υποχωρεί κάθε χρόνο πιο κάτω από αυτήν του προηγουμένου έτους. Γεγονός που συμβαίνει στο 70% των περιπτώσεων στην Ελλάδα σύμφωνα με το Υπουργείο περιβάλλοντος και ενέργειας για τις ευπαθείς περιοχές με υπόγεια ύδατα. Παράδειγμα υπέρ-άντλησης γεώτρησης στην Γυρτώνη (Λάρισα). (Διαμαντής & Πλακιάς,  1996.)

    Η συνεχόμενη υπέρ-άντληση δημιουργεί σημαντική, μόνιμη και αυξανόμενη υποχώρηση της στάθμης των αντλουμένων υδροφορέων

Τέλος, εάν παραβλέψουμε το πρόσφατο  θέμα της εκτροπής του Αχελώου – που απορρίφθηκε – (ΣτΕ υπ΄ αριθμ. 26/2014 ) η οποία είχε σκοπό να καλύψει τις ανάγκες του Θεσσαλικού κάμπου σε αρδευτικό νερό, λόγω εξάντλησης των υπόγειων αποθεμάτων, δηλώνει πως η ελληνική πραγματικότητα δεν αντιλαμβάνεται την σοβαρότητα της υδατικής διαχείρισης. Λαμβάνοντας υπόψιν την επερχόμενη κλιματική αλλαγή, η Ελλάδα αποτελεί  σταθμό της παγκόσμιας υδατικής κρίσης για τα επόμενα 20 χρόνια (Ξανθάκης et. al. 2009). Δεδομένου των μειωμένων κατακρημνίσεων αλλά και την απουσία συλλεκτών αυτών, τα αποθέματα των υδάτων στην χώρα μας, αντιμετωπίζουν ή θα αντιμετωπίσουν δύο προβλήματα:

• Κακή ποιότητα υδάτων.
• Απουσία έργων και τεχνολογίας για καθαρισμό και επαναχρησιμοποίηση των υδάτων.

Εικόνα 2. Ο παγκόσμιος χάρτης με τις χώρες υψίστου κινδύνου για το 2040 σύμφωνα με τα τωρινά δεδομένα. Ελλάδα -Extremely High(>80%) (Tianyi et. Al., 2017).

Συμπέρασμα

Μπορεί τα υδατικά αποθέματα  να είναι πλούσια και αποθηκευμένα σε πολλές εν δυνάμει μορφές προς άντληση, από την άλλη δεν έχει γίνει αντιληπτό αλλά ούτε έχει διευκρινιστεί η ποιότητα και η ευάλωτη κατάσταση τους. Ήδη καταναλώνεται πολύ περισσότερο νερό από όσο θα έπρεπε σε ύδρευση και άρδευση ενώ το κόστος κατανάλωσης θεωρητικά δεν αντικατοπτρίζει την παρούσα κατάσταση. Τα ερωτήματα που γεννούνται αφορούν τις λύσεις στο πρόβλημα. Είναι καθήκον των Ελλήνων πολιτών με τη δράση τους και την συνεχή εκπαίδευση τους, η οποία χρήζει την ύπαρξη παιδείας, να αντιληφθούν την θέση και ευθύνη τους καθώς οι κρίσεις δεν δημιουργούνται από μόνες τους. Στην Ελλάδα απαιτείται ένας  αειφορικός-οικολογικός σχεδιασμός για την  κατανάλωση και χρήση των φυσικών πόρων (eco-engineering), ο οποίος θα διέπεται μέσα από την νομοθεσία και την κρατική οικονομία με σκοπό την εφαρμογή των ευρωπαϊκών προτύπων που τόσο πολύ επικαλούμαστε.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Charles Iceland Aqueduct Director (2017) Water Stress is Helping Drive Conflict and Migration. Προσπελάστηκε 25/10/2017 Από:  http://www.wri.org/news/commentary-water-stress-helping-drive-conflict-and-migration

Hanoch Lavee, Anton Imeson, P. Sarah, (1998) The impact of climate change on geomorphology and desertification along a Mediterranean-arid transect. Journal of Land Degredation and Development,  p: 407-422 Προσπελάστηκε 25/10/2017 Από: https://www.researchgate.net/publication/240331108_The_impact_of_climate_change_on_geomorphology_and_desertification_along_a_Mediterranean-arid_transect

Leah Schleifer (2017) Reasons We're Facing a Global Water Crisis, Προσπελάστηκε 29/10/2017 Από: http://www.wri.org/blog/2017/08/7-reasons-were-facing-global-water-crisis  

Tianyi Luo, Andrew Maddocks, Charles Iceland, Philip Ward, Hessel Winsemius (2015)  World’s 15 Countries with the Most People Exposed to River Floods, accessed on 25/10/2017 by: http://www.wri.org/blog/2015/03/world’s-15-countries-most-people-exposed-river-floods

Δασενάκης Μ. Προσπελάστηκε 25/10/2017 Από: http://www.medsos.gr/medsos/ElefsinaDOCS/elefsina_dasenakis.pdf  Slide 9

ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ, Ι., ΠΛΙΑΚΑΣ, Φ. (1996): «Επιπτώσεις από την υπερεκμετάλλευση των υπόγειων νερών-Αντιμετώπιση-Τεχνητός εμπλουτισμός». Προσπελάστηκε 25/10/2017 - Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου του Τ.Ε.Ε., σελ. 432-440.

ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ, Α. (2004) Ποσοτική και ποιοτική κατάσταση υπόγειου υδάτινου δυναμικού λεκάνης ανατολικής Θεσσαλίας, Ανακοίνωση στο 3ο Συνέδριο Ανάπτυξης της Θεσσαλίας, 38 σελ.

Ξανθάκης Μανώλης, Νίκος Βασιλάκος , Γιάννης Μπούκης,  Γιάννης Τσιφόρος , Μιχάλης Σμύρης , Νίκος Βασιλάκος, Γιάννης Μπούκης, Χάρης Σοφιανός, Γιώργος Κοντόπουλος, Γιώργος Καμάρας, Αριστοτέλης Μπότζιος. (2015) ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΡΔΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. Προσπελάστηκε 30/10/2017 από https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2009_06_prologos_xanthaki_meletis_inaso_gia_to_nero.pdf ,διαφάνεια 2.

Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας , Νιτρορύπανση. Προσπελάστηκε 25/10/2017 από: http://www.ypeka.gr/?tabid