Μικροπλαστικά στο θαλάσσιο περιβάλλον

  Σε προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε σε μία μεγάλη οικολογική καταστροφή στο χώρο του Σαρωνικού κόλπου, λόγο της βύθισης ενός δεξαμενόπλοιου. Η ρύπανση όμως του υδάτινου οικοσυστήματος δεν σχετίζεται μόνο με γεγονότα που συμβαίνουν κατά καιρούς, αλλά και με την συνεχή ανθρώπινη δραστηριότητα που ίσως τα αποτελέσματά της να μην μπορούμε να τα αντιληφθούμε άμεσα. Πιο συγκεκριμένα στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκύπτουν από την μαζική παραγωγή πλαστικών, η οποία είναι περισσότερο από 240 εκατομμύρια τόνους ετησίως (Rilling, 2012).

Εικόνα 1. Μικροπλαστικά.

 

Μικροπλαστικά: Με τον όρο μικροπλαστικά αναφερόμαστε σε σωματίδια τα οποία προέρχονται από πλαστικά αντικείμενα, που έχουν απορριφθεί στο περιβάλλον και η διάμετρός τους δεν ξεπερνά τα 5mm. Για να σχηματιστούν τόσο μικρού μεγέθους πλαστικά σωματίδια σημαίνει πως τα αντικείμενα έχουν απορριφθεί στο περιβάλλον αρκετό καιρό πριν (Lambert etc., 2017). Σωματίδια τέτοιου μεγέθους αποτελούν έναν από τους κυριότερους ρύπους του θαλάσσιου οικοσυστήματος και εισχωρούν στους θαλάσσιους οργανισμούς μέσω της διατροφής με αποτέλεσμα να  συσσωρεύονται στο εσωτερικό τους, διότι οι οργανισμοί δεν έχουν την ικανότητα να τα διασπάσουν (Valavanidis, 2014).  

 

Εικόνα 2. Ελεγχόμενα πειράματα έχουν δείξει ότι η προνύμφη της πέρκας επιλέγει ενεργά να τρώει τα μικροπλαστικά σωματίδια αντί των πραγματικών, βρώσιμων τροφίμων.

 

Πηγές μικροπλαστικών

  Τα μικροπλαστικά μπορούν να εισέλθουν στο περιβάλλον από διάφορες πηγές και θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ως πρωτογενή και δευτερογενή ανάλογα με την πηγή προσέλευσής τους. Ως πρωτογενή αναφέρονται εκείνα που εισέρχονται στο περιβάλλον ως ήδη μικροπλαστικά, τα οποία χρησιμοποιούνται σε καλλυντικά προϊόντα είτε ως βιομηχανικά υλικά. 

Ως δευτερογενή είναι εκείνα που προέρχονται από μεγαλύτερα πλαστικά αντικείμενα, τα οποία έχουν θρυμματιστεί μετά την εναπόθεσή τους στο περιβάλλον, την διαδικασία αυτή της διάσπασης των πλαστικών ίσως να ενισχύει και η ηλιακή ακτινοβολία (UV), η οποία έχει την ικανότητα να μειώνει τον χρόνο ζωής των πολυμερών υλικών, κατ’ επέκταση και των πλαστικών (Μπουσμπουρέλη, 2011).

 Μια ακόμη πλούσια πηγή μικροπλαστικών θα μπορούσε να είναι ο αγροτικός τομέας, καθώς εφαρμόζεται η πολτοποίηση πλαστικών αντικειμένων ή ακόμη και το πλύσιμο των μηχανημάτων μπορεί να παράγει υπολείμματα δευτερογενών μικροπλαστικών ινών. Πολύ μικρά σωματίδια πλαστικών θα μπορούσαν να εξαπλωθούν στο περιβάλλον και μέσω του αέρα, για παράδειγμα σε σημεία όπως χώρους υγειονομικής ταφής ή άλλες επιφανειακές εναποθέσεις. 

Τέλος, οι οργανισμοί που ζουν κυρίως στο έδαφος, όπως είναι οι γαιοσκώληκες, θα μπορούσαν να συμβάλλουν, εν μέρη, στην δημιουργία μικροπλαστικών, καθώς έχουν την ιδιότητα να θρυμματίζουν  τα εύθραυστα πλαστικά απορρίμματα που καταναλώνουν, αλλά και στην διασπορά αυτών στο έδαφος (Rilling, 2012). 

Από όλες τις παραπάνω πηγές με συνήθης διαδικασίες, όπως την εκροή των κατακρημνισμάτων στο έδαφος αλλά και στο υπέδαφος, θα καταλήξουν να συσσωρευθούν σε παράκτιες περιοχές και κάτ’ επέκταση στο υδάτινο οικοσύστημα. 

Εικόνα 3.Παγκόσμιος χάρτης, ακτές των ηπείρων με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις μικροπλαστικών.

Ο αντίκτυπος των μικροπλαστικών στο υδάτινο οικοσύστημα

Έρευνες έχουν δείξει πως τα μικροπλαστικά υπάρχουν σχεδόν σε όλη την έκταση του υδάτινου οικοσυστήματος, ελεύθερα στο νερό, στα ιζήματα και τους βυθούς των ωκεανών, με τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις να εμφανίζονται στις ακτογραμμές. Είναι γεγονός, όμως, πως το πραγματικό μέγεθος της ρύπανσης και η έκταση στην οποία είναι διασκορπισμένα τα μικροπλαστικά είναι ακόμα άγνωστα. Πολλοί ερευνητές ωστόσο ανησυχούν για το ενδεχόμενο, μήπως η συνεχής αυτή αύξηση της ρύπανσης των ωκεανών από τα μικροπλαστικά επηρεάσει και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Καθώς, έχει αποδειχθεί ότι πάγοι του Αρκτικού ωκεανού περιέχουν μεγάλες συγκεντρώσεις μικροπλαστικών, και συγκεκριμένα τονίζεται ότι είναι δύο τάξεις μεγέθους μεγαλύτερες, τουλάχιστον, από τα σημεία εκείνα που προαναφέρθηκαν ως τα πιο ρυπασμένα. Αυτό το γεγονός αποδεικνύει πως τα μικροπλαστικά μπορούν να μεταφερθούν χιλιάδες μίλια μακριά από τα αστικά κέντρα και να συσσωρευθούν εκεί, κάτι που σίγουρα συμβαίνει και στους πάγους των πόλων, οι οποίοι δικαίως και αναφέρονται στην ιστορία ως παγκόσμιοι “νεροχύτες” των ανθρωπίνων  κατασκευασμάτων. Κάτι που σίγουρα πρέπει να προσδιοριστεί είναι το μέγεθος της ρύπανσης του υδάτινου οικοσυστήματος, διότι με το λιώσιμο των πάγων απελευθερώνονται τα μικροπλαστικά εκ νέου, αλλά και οι τοξικές επιπτώσεις που θα έχουν στους υδάτινους οργανισμούς, διότι πολλές χημικές τοξικές ουσίες είναι ήδη προσροφημένες στα σωματίδια αυτά (Valavanidis, 2014).  

Συμπερασματικά 

   Το υδάτινο οικοσύστημα “βομβαρδίζεται” συνεχώς από απορρίμματα, και κυρίως από πλαστικά αντικείμενα. Αυτό το γεγονός έχει προκαλέσει μεγάλη ανησυχία σε τοπικούς καθώς και σε διεθνείς οργανισμούς, οι οποίοι γνωρίζουν την σοβαρότητα της κατάστασης και έχουν ήδη ξεκινήσει δράσεις για την μείωση του προβλήματος. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι ασχολούνται με το θέμα της ύπαρξης των μικροπλαστικών στους ωκεανούς, από τις εθνικές και διεθνείς αρχές, τους επιστήμονες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μέχρι και τους απλούς καταναλωτές αλλά και την βιομηχανία πλαστικών. Το ενδιαφέρον σχετικά με την ύπαρξη των μικροπλαστικών συνεχώς ενισχύεται, διότι το κοινό ενημερώνεται για την μεγάλη αυτή κλίμακα κατανομής των μικροπλαστικών απορριμμάτων στο υδάτινο οικοσύστημα, καθώς και για τα αποτελέσματα των ερευνών που αποδεικνύουν πως  τα μικροπλαστικά έχουν αρνητικό αντίκτυπο προς τους θαλάσσιους οργανισμούς, καθώς μπορούν μέσω της τροφικής αλυσίδας να εισχωρήσουν σε αυτούς και να τους προκαλέσουν ακόμα και θάνατο, διότι οι θαλάσσιοι οργανισμοί δεν έχουν την δυνατότητα να τα διασπάσουν και ίσως τα σωματίδια αυτά να φέρουν τοξικές ουσίες προσροφημένες σε αυτά (Valavanidis, 2014).  Συνεχώς, λοιπόν, διοργανώνονται εκστρατείες με σκοπό την, όσο το δυνατόν, άμεση μείωση των απορριμμάτων που καταλήγουν στην θάλασσα, άρα και κατ’ επέκταση την μείωση των μικροπλαστικών στο υδάτινο οικοσύστημα.

Βιβλιογραφία

Johanna Kramm, C. V. (2017). Understanding the Risks of Microplastics: A Social-Ecological Risk Perspective. Ανάκτηση από https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-319-61615-5_11#Sec6

Rillig, M. C. (2012). Microplastic in Terrestrial Ecosystems and the Soil? Berlin, Germany. Ανάκτηση Δεκέμβριος 9, 2017, από http://pubs.acs.org/doi/pdfplus/10.1021/es302011r

Scott Lambert, M. W. (2017, Ιούλιος 20). Microplastics Are Contaminants of Emerging Concern in Freshwater Environments: An Overview. Ανάκτηση Δεκεμβρίου 10, 2017, από https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-319-61615-5_1#Sec6

Αθ. Βαλαβανίδης, Θ. Β. (2014). Μικροπλαστικά στο Θαλάσσιο Περιβάλλον Περιβαλλοντική Απειλή με Επιπτώσεις στους Ωκεανούς και στους Θαλάσσιους Οργανισμούς. Ανάκτηση από http://www.chem.uoa.gr/wp-content/uploads/epistimonika_themata/microplastics_review.pdf

Μπουσμπουρέλη, Π. Κ. (2011). Επίδραση υπεριώδους ακτινοβολίας UV σε πολυμερή υλικά οικοδομικών εφαρμογών. Ανάκτηση [15/12/ 2017], από http://dspace.lib.ntua.gr/handle/123456789/4749