Η βιοκλιματική (αειφορική) αρχιτεκτονική στην αρχαία Ελλάδα

Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική ορίζεται ως ο κτηριακός σχεδιασμός που χρησιμοποιεί ηλιακή ενέργεια και άλλες περιβαλλοντικές πηγές για να παρέχει θερμική άνεση και φωτισμό στους κατοίκους. Ο συγκεκριμένος σχεδιασμός λαμβάνει υπόψη το τοπικό κλίμα (ήλιο, αέρα, βλάστηση, νερό κλπ.) και προσθέτει στο κτήριο, τα απαραίτητα συστήματα, όπως παθητικά ηλιακά συστήματα, για δροσισμό, φωτισμό και θέρμανση. Οι κύριες αρχές που μπορούν να συμπεριληφθούν σε ένα βιοκλιματικό κτήριο αποβλέπουν στην θερμική προστασία τον χειμώνα ή τον επαρκή δροσισμό το καλοκαίρι, σε φωτισμό όλο το χρόνο με πρέπον προσανατολισμό, κατάλληλη σκίαση, φυσικό αερισμό και βελτίωση του μικροκλίματος με βλάστηση (ΚΑΠΕ, 2004).  

Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική ελαχιστοποιεί τις ενεργειακές ανάγκες, και για αυτό το λόγο καλείται κοινώς και αειφορική αρχιτεκτονική. Οι αρχαίοι Έλληνες πρωτοπορούσαν σε πολλούς κλάδους, μεταξύ άλλων και στο βιοκλιματικό σχεδιασμό, με παραδείγματα τις πόλεις της Ολύνθου και της Πριήνης. Η πρώτη βρίσκεται στην Χαλκιδική και η δεύτερη στην ανατολική ακτή του Αιγαίου, στην αρχαία Ιωνία. Συναντιούνται κοινά χαρακτηριστικά και στις δύο πόλεις. Όλες οι οικίες είχαν τον ίδιο νότιο προσανατολισμό για να κοιτούν τον χειμερινό ήλιο, και οι δύο πόλεις υποστηρίζονται από βουνά έτσι ώστε να προστατεύονται από τους βόρειους ανέμους, καθώς υπάρχει και επαρκής βλάστηση ή υδάτινοι ταμιευτήρες  που αυξάνουν την σχετική υγρασία. Επιπλέον, τα οικοδομικά τετράγωνα είναι παράλληλα και οι δρόμοι έχουν κατεύθυνση ανατολής-δύσης ή βορρά-νότου,  σχηματίζοντας μια διάταξη σκακιέρας, η οποία προσφέρει νέο αέρα, δημιουργώντας το φαινόμενο του φυσικού αερισμού. Αυτές οι πόλεις θεωρούνται από τα πρώτα παραδείγματα εξεζητημένου δικτύου (Cahill, 2002; Haverfield, 2004).

Εικόνα 1. Στα αριστερά, η κάτοψη της Ολύνθου και στα δεξιά η κάτοψη της Πριήνης

 Η αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική γνώση, μπορεί να συναντηθεί στα γνωμικά του Σωκράτη: «… στα σπίτια με νότια όψη, οι ακτίνες του ήλιου εισχωρούν μέσα (στο οίκημα) το χειμώνα, αλλά το καλοκαίρι το μονοπάτι του ήλιου είναι ακριβώς πάνω από τα κεφάλια μας και πάνω από την οροφή, επομένως υπάρχει σκιά. Εάν, λοιπόν, αυτή είναι η καλύτερη ρύθμιση, θα πρέπει να οικοδομήσουμε τη νότια πλευρά πιο ψηλά για να συλλέγουμε τον χειμερινό ήλιο και τη βόρεια πλευρά χαμηλότερα για να εμποδίσουμε τους χειμερινούς ανέμους…» και στα γνωμικά του συγγραφέα Αισχύλου, που αναφέρει ωμά: «…μόνο οι πρωτόγονοι και οι βάρβαροι δεν έχουν τη γνώση να στρέφουν τα σπίτια τους προς τον χειμερινό ήλιο…» (Xenophon, 1979).

  Επίσης, έγινε σύγκριση των αειφορικών αρχιτεκτονικών στρατηγικών που εφαρμόζονται σε διάφορες πόλεις με διαφορετικές κλιματικές συνθήκες και σε διαφορετικές εποχές (Mofidi, 2015). Οι πόλεις που συμμετείχαν στον διαγωνισμό ήταν η Κνωσσός, η Πριήνη, η Πομπηία, το Σιλτσεστερ (Silchster), το λιμάνι του Σάνλαϊτ  (Port Sunlight) και το Βίλατζ Χόουμ (Village Home). Οι πρώτες τρείς πόλεις έχουν χτιστεί προ Χριστού. Έγινε η σύγκριση των οικισμών, βάσει διάφορων βιοκλιματικών παραμέτρων όπως, ηλιακός προσανατολισμός, μόνωση, σκίαση κλπ. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι πόλεις, Πριήνη, Πομπηία και Βίλατζ Χοούμ διέθεταν  υψηλού επιπέδου αρμονία με το κλίμα και τα  περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, ενώ το λιμάνι του Σάνλαϊτ, το Σίλτσεστερ και η Κνωσσός διέθεταν μεσαίου επιπέδου εφαρμοσμένη βιοκλιματική αρχιτεκτονική. Παρόλα αυτά, η Κνωσσός είχε το μεγαλύτερο ποσοστό αβεβαιότητας, με έλλειψη δεδομένων στα τρία από τα οκτώ χαρακτηριστικά που διερευνήθηκαν. Συμπερασματικά, ανεξάρτητα από τον οικισμό ή την πόλη, η βιοκλιματική αρχιτεκτονική γεννιέται από τις διαφορετικές περιβαλλοντικές και κλιματικές συνθήκες. 

Βιβλιογραφία

Cahill Nicholas. (2002) Household and City Organization at Olynthus. Yale University Press.

Haverfield F. (2004) Ancient Town-Planning. Oxford University Press - Gutenberg.

Mofidi S.M. (2005) Responsive and sustainable architectural strategies for temperate regions. International Conference “Passive and Low Energy Cooling for the Built Environment", p. 1091-96.

Xenophon (1979) The memorabilia ( Book III, VIII ed.). New Rochelle, NY: Caratzas Bros

ΚΑΠΕ- Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας  (2004). Βιοκλιματικός σχεδιασμός και παθητικά ηλιακά συστήματα (Προσπελάστηκε: 22/12/ 2017 από:  http://www.cres.gr/kape/energeia_politis/energeia_politis_bioclimatic_eng.htm )