Thursday, December 28, 2017

The bioclimatic (sustainable) architecture of ancient Greece

Bioclimatic architecture is defined as the building design which uses solar energy and other environmental resources to provide thermal and visual comfort to the residents. This design takes into account the local climate (sun, wind, vegetation, water etc.) and adds the necessary systems, onto the buildings, such as passive solar systems, for cooling, lighting and heating. The main principles of a bioclimatic building may include; heat protection in winter or adequate cooling in summer, daylight all year round achieved with proper orientation, proper shading, natural ventilation and microclimate improvement with vegetation (CRES, 2004).

Bioclimatic architecture minimizes the energy needs so nowadays is commonly called sustainable architecture. Ancient Greeks pioneered in many fields, among others is the bioclimatic architecture. Examples of these technology, are the cities of Olynthus and Priene. The first is located in Chalcidice and the second one on the east coast of the Aegean, in ancient Ionia. Both cities share some characteristics; All homes had the same south orientation to capture the winter sun, both cities are backed up to the mountain providing protection from the northern wind and adequate vegetation or water reservoirs increasing the relative humidity. Furthermore, the city blocks were in parallel and streets were running in a checkerboard pattern, from east to west or from north to south, which provided new supply of fresh air into the city, creating a natural ventilation phenomenon. These cities are considered one of the first examples of city planning on a sophisticated grid (Cahill, 2002; Haverfield, 2004). 

Picture 1. On the left, the city plan of Olynthus and on the right the city plan of Priene   

The architectural knowledge of ancient Greeks is registered at philosopher Socrates quota: “... in houses with a south aspect, the sun’s rays penetrate into the porticos in winter, but in the summer the path of the sun is right over our heads and above the roof, so that there is shade. If, then, this is the best arrangement, we should build the south side loftier to get the winter sun and the north side lower to keep out the winter winds...”  and the ancient playwright Aeschylus pointed more bluntly that: “Only primitives & barbarians lack knowledge of houses turned to face the winter sun.” (Xenophon, 1979).
Moreover, Mofidi (2015) compared the sustainable architecture strategies implemented in various cities with different climates and in different eras. The cities participated in this study were Knossos, Priene, Pompeii, Silchester, Port Sunlight and Village Home; the first three were originated Before Christ. These settlements were then compared, in different parameters of bioclimatic elements such as, solar orientation, insulation, shading etc. The results showed a high-quality harmony of the buildings with the surrounding features and climate at the cities of Priene, Pompeii and Village Home; while Port Sunlight, Silchester and Knossos had a medium level of bioclimatic architecture implemented. Nonetheless, Knossos had the greatest uncertainty factor with three out of eight characteristics, unknown.  In conclusion, irrespective the settlement or the city, bioclimatic architecture is born from the different environmental and climate conditions. 

References

Cahill Nicholas. (2002) Household and City Organization at Olynthus. Yale University Press.

CRES-Center for Renewable Energy Sources and Saving. (2004). Bioclimatic Design and Passive Solar Systems. ( Accessed: 22/12/ 2017 from:  http://www.cres.gr/kape/energeia_politis/energeia_politis_bioclimatic_eng.htm )

Haverfield F. (2004) Ancient Town-Planning. Oxford University Press - Gutenberg.

Mofidi S.M. (2005) Responsive and sustainable architectural strategies for temperate regions. International Conference “Passive and Low Energy Cooling for the Built Environment", p. 1091-96.

Xenophon (1979) The memorabilia ( Book III, VIII ed.). New Rochelle, NY: Caratzas Bros.

Η βιοκλιματική (αειφορική) αρχιτεκτονική στην αρχαία Ελλάδα

Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική ορίζεται ως ο κτηριακός σχεδιασμός που χρησιμοποιεί ηλιακή ενέργεια και άλλες περιβαλλοντικές πηγές για να παρέχει θερμική άνεση και φωτισμό στους κατοίκους. Ο συγκεκριμένος σχεδιασμός λαμβάνει υπόψη το τοπικό κλίμα (ήλιο, αέρα, βλάστηση, νερό κλπ.) και προσθέτει στο κτήριο, τα απαραίτητα συστήματα, όπως παθητικά ηλιακά συστήματα, για δροσισμό, φωτισμό και θέρμανση. Οι κύριες αρχές που μπορούν να συμπεριληφθούν σε ένα βιοκλιματικό κτήριο αποβλέπουν στην θερμική προστασία τον χειμώνα ή τον επαρκή δροσισμό το καλοκαίρι, σε φωτισμό όλο το χρόνο με πρέπον προσανατολισμό, κατάλληλη σκίαση, φυσικό αερισμό και βελτίωση του μικροκλίματος με βλάστηση (ΚΑΠΕ, 2004).  

Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική ελαχιστοποιεί τις ενεργειακές ανάγκες, και για αυτό το λόγο καλείται κοινώς και αειφορική αρχιτεκτονική. Οι αρχαίοι Έλληνες πρωτοπορούσαν σε πολλούς κλάδους, μεταξύ άλλων και στο βιοκλιματικό σχεδιασμό, με παραδείγματα τις πόλεις της Ολύνθου και της Πριήνης. Η πρώτη βρίσκεται στην Χαλκιδική και η δεύτερη στην ανατολική ακτή του Αιγαίου, στην αρχαία Ιωνία. Συναντιούνται κοινά χαρακτηριστικά και στις δύο πόλεις. Όλες οι οικίες είχαν τον ίδιο νότιο προσανατολισμό για να κοιτούν τον χειμερινό ήλιο, και οι δύο πόλεις υποστηρίζονται από βουνά έτσι ώστε να προστατεύονται από τους βόρειους ανέμους, καθώς υπάρχει και επαρκής βλάστηση ή υδάτινοι ταμιευτήρες  που αυξάνουν την σχετική υγρασία. Επιπλέον, τα οικοδομικά τετράγωνα είναι παράλληλα και οι δρόμοι έχουν κατεύθυνση ανατολής-δύσης ή βορρά-νότου,  σχηματίζοντας μια διάταξη σκακιέρας, η οποία προσφέρει νέο αέρα, δημιουργώντας το φαινόμενο του φυσικού αερισμού. Αυτές οι πόλεις θεωρούνται από τα πρώτα παραδείγματα εξεζητημένου δικτύου (Cahill, 2002; Haverfield, 2004).


Εικόνα 1. Στα αριστερά, η κάτοψη της Ολύνθου και στα δεξιά η κάτοψη της Πριήνης

 Η αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική γνώση, μπορεί να συναντηθεί στα γνωμικά του Σωκράτη: «… στα σπίτια με νότια όψη, οι ακτίνες του ήλιου εισχωρούν μέσα (στο οίκημα) το χειμώνα, αλλά το καλοκαίρι το μονοπάτι του ήλιου είναι ακριβώς πάνω από τα κεφάλια μας και πάνω από την οροφή, επομένως υπάρχει σκιά. Εάν, λοιπόν, αυτή είναι η καλύτερη ρύθμιση, θα πρέπει να οικοδομήσουμε τη νότια πλευρά πιο ψηλά για να συλλέγουμε τον χειμερινό ήλιο και τη βόρεια πλευρά χαμηλότερα για να εμποδίσουμε τους χειμερινούς ανέμους…» και στα γνωμικά του συγγραφέα Αισχύλου, που αναφέρει ωμά: «…μόνο οι πρωτόγονοι και οι βάρβαροι δεν έχουν τη γνώση να στρέφουν τα σπίτια τους προς τον χειμερινό ήλιο…» (Xenophon, 1979).

  Επίσης, έγινε σύγκριση των αειφορικών αρχιτεκτονικών στρατηγικών που εφαρμόζονται σε διάφορες πόλεις με διαφορετικές κλιματικές συνθήκες και σε διαφορετικές εποχές (Mofidi, 2015). Οι πόλεις που συμμετείχαν στον διαγωνισμό ήταν η Κνωσσός, η Πριήνη, η Πομπηία, το Σιλτσεστερ (Silchster), το λιμάνι του Σάνλαϊτ  (Port Sunlight) και το Βίλατζ Χόουμ (Village Home). Οι πρώτες τρείς πόλεις έχουν χτιστεί προ Χριστού. Έγινε η σύγκριση των οικισμών, βάσει διάφορων βιοκλιματικών παραμέτρων όπως, ηλιακός προσανατολισμός, μόνωση, σκίαση κλπ. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι πόλεις, Πριήνη, Πομπηία και Βίλατζ Χοούμ διέθεταν  υψηλού επιπέδου αρμονία με το κλίμα και τα  περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, ενώ το λιμάνι του Σάνλαϊτ, το Σίλτσεστερ και η Κνωσσός διέθεταν μεσαίου επιπέδου εφαρμοσμένη βιοκλιματική αρχιτεκτονική. Παρόλα αυτά, η Κνωσσός είχε το μεγαλύτερο ποσοστό αβεβαιότητας, με έλλειψη δεδομένων στα τρία από τα οκτώ χαρακτηριστικά που διερευνήθηκαν. Συμπερασματικά, ανεξάρτητα από τον οικισμό ή την πόλη, η βιοκλιματική αρχιτεκτονική γεννιέται από τις διαφορετικές περιβαλλοντικές και κλιματικές συνθήκες. 

Βιβλιογραφία



Cahill Nicholas. (2002) Household and City Organization at Olynthus. Yale University Press.

Haverfield F. (2004) Ancient Town-Planning. Oxford University Press - Gutenberg.

Mofidi S.M. (2005) Responsive and sustainable architectural strategies for temperate regions. International Conference “Passive and Low Energy Cooling for the Built Environment", p. 1091-96.

Xenophon (1979) The memorabilia ( Book III, VIII ed.). New Rochelle, NY: Caratzas Bros

ΚΑΠΕ- Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας  (2004). Βιοκλιματικός σχεδιασμός και παθητικά ηλιακά συστήματα (Προσπελάστηκε: 22/12/ 2017 από:  http://www.cres.gr/kape/energeia_politis/energeia_politis_bioclimatic_eng.htm )

Saturday, December 16, 2017

Μικροπλαστικά στο θαλάσσιο περιβάλλον


  Σε προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε σε μία μεγάλη οικολογική καταστροφή στο χώρο του Σαρωνικού κόλπου, λόγο της βύθισης ενός δεξαμενόπλοιου. Η ρύπανση όμως του υδάτινου οικοσυστήματος δεν σχετίζεται μόνο με γεγονότα που συμβαίνουν κατά καιρούς, αλλά και με την συνεχή ανθρώπινη δραστηριότητα που ίσως τα αποτελέσματά της να μην μπορούμε να τα αντιληφθούμε άμεσα. Πιο συγκεκριμένα στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκύπτουν από την μαζική παραγωγή πλαστικών, η οποία είναι περισσότερο από 240 εκατομμύρια τόνους ετησίως (Rilling, 2012).



Εικόνα 1. Μικροπλαστικά.
 
Μικροπλαστικά: Με τον όρο μικροπλαστικά αναφερόμαστε σε σωματίδια τα οποία προέρχονται από πλαστικά αντικείμενα, που έχουν απορριφθεί στο περιβάλλον και η διάμετρός τους δεν ξεπερνά τα 5mm. Για να σχηματιστούν τόσο μικρού μεγέθους πλαστικά σωματίδια σημαίνει πως τα αντικείμενα έχουν απορριφθεί στο περιβάλλον αρκετό καιρό πριν (Lambert etc., 2017). Σωματίδια τέτοιου μεγέθους αποτελούν έναν από τους κυριότερους ρύπους του θαλάσσιου οικοσυστήματος και εισχωρούν στους θαλάσσιους οργανισμούς μέσω της διατροφής με αποτέλεσμα να  συσσωρεύονται στο εσωτερικό τους, διότι οι οργανισμοί δεν έχουν την ικανότητα να τα διασπάσουν (Valavanidis, 2014).  


 


Εικόνα 2. Ελεγχόμενα πειράματα έχουν δείξει ότι η προνύμφη της πέρκας επιλέγει ενεργά να τρώει τα μικροπλαστικά σωματίδια αντί των πραγματικών, βρώσιμων τροφίμων.
 

Πηγές μικροπλαστικών

  Τα μικροπλαστικά μπορούν να εισέλθουν στο περιβάλλον από διάφορες πηγές και θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ως πρωτογενή και δευτερογενή ανάλογα με την πηγή προσέλευσής τους. Ως πρωτογενή αναφέρονται εκείνα που εισέρχονται στο περιβάλλον ως ήδη μικροπλαστικά, τα οποία χρησιμοποιούνται σε καλλυντικά προϊόντα είτε ως βιομηχανικά υλικά. 

Ως δευτερογενή είναι εκείνα που προέρχονται από μεγαλύτερα πλαστικά αντικείμενα, τα οποία έχουν θρυμματιστεί μετά την εναπόθεσή τους στο περιβάλλον, την διαδικασία αυτή της διάσπασης των πλαστικών ίσως να ενισχύει και η ηλιακή ακτινοβολία (UV), η οποία έχει την ικανότητα να μειώνει τον χρόνο ζωής των πολυμερών υλικών, κατ’ επέκταση και των πλαστικών (Μπουσμπουρέλη, 2011).
 Μια ακόμη πλούσια πηγή μικροπλαστικών θα μπορούσε να είναι ο αγροτικός τομέας, καθώς εφαρμόζεται η πολτοποίηση πλαστικών αντικειμένων ή ακόμη και το πλύσιμο των μηχανημάτων μπορεί να παράγει υπολείμματα δευτερογενών μικροπλαστικών ινών. Πολύ μικρά σωματίδια πλαστικών θα μπορούσαν να εξαπλωθούν στο περιβάλλον και μέσω του αέρα, για παράδειγμα σε σημεία όπως χώρους υγειονομικής ταφής ή άλλες επιφανειακές εναποθέσεις. 

Τέλος, οι οργανισμοί που ζουν κυρίως στο έδαφος, όπως είναι οι γαιοσκώληκες, θα μπορούσαν να συμβάλλουν, εν μέρη, στην δημιουργία μικροπλαστικών, καθώς έχουν την ιδιότητα να θρυμματίζουν  τα εύθραυστα πλαστικά απορρίμματα που καταναλώνουν, αλλά και στην διασπορά αυτών στο έδαφος (Rilling, 2012)

Από όλες τις παραπάνω πηγές με συνήθης διαδικασίες, όπως την εκροή των κατακρημνισμάτων στο έδαφος αλλά και στο υπέδαφος, θα καταλήξουν να συσσωρευθούν σε παράκτιες περιοχές και κάτ’ επέκταση στο υδάτινο οικοσύστημα. 





Εικόνα 3.Παγκόσμιος χάρτης, ακτές των ηπείρων με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις μικροπλαστικών.

Ο αντίκτυπος των μικροπλαστικών στο υδάτινο οικοσύστημα

Έρευνες έχουν δείξει πως τα μικροπλαστικά υπάρχουν σχεδόν σε όλη την έκταση του υδάτινου οικοσυστήματος, ελεύθερα στο νερό, στα ιζήματα και τους βυθούς των ωκεανών, με τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις να εμφανίζονται στις ακτογραμμές. Είναι γεγονός, όμως, πως το πραγματικό μέγεθος της ρύπανσης και η έκταση στην οποία είναι διασκορπισμένα τα μικροπλαστικά είναι ακόμα άγνωστα. Πολλοί ερευνητές ωστόσο ανησυχούν για το ενδεχόμενο, μήπως η συνεχής αυτή αύξηση της ρύπανσης των ωκεανών από τα μικροπλαστικά επηρεάσει και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Καθώς, έχει αποδειχθεί ότι πάγοι του Αρκτικού ωκεανού περιέχουν μεγάλες συγκεντρώσεις μικροπλαστικών, και συγκεκριμένα τονίζεται ότι είναι δύο τάξεις μεγέθους μεγαλύτερες, τουλάχιστον, από τα σημεία εκείνα που προαναφέρθηκαν ως τα πιο ρυπασμένα. Αυτό το γεγονός αποδεικνύει πως τα μικροπλαστικά μπορούν να μεταφερθούν χιλιάδες μίλια μακριά από τα αστικά κέντρα και να συσσωρευθούν εκεί, κάτι που σίγουρα συμβαίνει και στους πάγους των πόλων, οι οποίοι δικαίως και αναφέρονται στην ιστορία ως παγκόσμιοι “νεροχύτες” των ανθρωπίνων  κατασκευασμάτων. Κάτι που σίγουρα πρέπει να προσδιοριστεί είναι το μέγεθος της ρύπανσης του υδάτινου οικοσυστήματος, διότι με το λιώσιμο των πάγων απελευθερώνονται τα μικροπλαστικά εκ νέου, αλλά και οι τοξικές επιπτώσεις που θα έχουν στους υδάτινους οργανισμούς, διότι πολλές χημικές τοξικές ουσίες είναι ήδη προσροφημένες στα σωματίδια αυτά (Valavanidis, 2014).  



Συμπερασματικά 

   Το υδάτινο οικοσύστημα “βομβαρδίζεται” συνεχώς από απορρίμματα, και κυρίως από πλαστικά αντικείμενα. Αυτό το γεγονός έχει προκαλέσει μεγάλη ανησυχία σε τοπικούς καθώς και σε διεθνείς οργανισμούς, οι οποίοι γνωρίζουν την σοβαρότητα της κατάστασης και έχουν ήδη ξεκινήσει δράσεις για την μείωση του προβλήματος. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι ασχολούνται με το θέμα της ύπαρξης των μικροπλαστικών στους ωκεανούς, από τις εθνικές και διεθνείς αρχές, τους επιστήμονες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μέχρι και τους απλούς καταναλωτές αλλά και την βιομηχανία πλαστικών. Το ενδιαφέρον σχετικά με την ύπαρξη των μικροπλαστικών συνεχώς ενισχύεται, διότι το κοινό ενημερώνεται για την μεγάλη αυτή κλίμακα κατανομής των μικροπλαστικών απορριμμάτων στο υδάτινο οικοσύστημα, καθώς και για τα αποτελέσματα των ερευνών που αποδεικνύουν πως  τα μικροπλαστικά έχουν αρνητικό αντίκτυπο προς τους θαλάσσιους οργανισμούς, καθώς μπορούν μέσω της τροφικής αλυσίδας να εισχωρήσουν σε αυτούς και να τους προκαλέσουν ακόμα και θάνατο, διότι οι θαλάσσιοι οργανισμοί δεν έχουν την δυνατότητα να τα διασπάσουν και ίσως τα σωματίδια αυτά να φέρουν τοξικές ουσίες προσροφημένες σε αυτά (Valavanidis, 2014).  Συνεχώς, λοιπόν, διοργανώνονται εκστρατείες με σκοπό την, όσο το δυνατόν, άμεση μείωση των απορριμμάτων που καταλήγουν στην θάλασσα, άρα και κατ’ επέκταση την μείωση των μικροπλαστικών στο υδάτινο οικοσύστημα.

Βιβλιογραφία


Johanna Kramm, C. V. (2017). Understanding the Risks of Microplastics: A Social-Ecological Risk Perspective. Ανάκτηση από https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-319-61615-5_11#Sec6

Rillig, M. C. (2012). Microplastic in Terrestrial Ecosystems and the Soil? Berlin, Germany. Ανάκτηση Δεκέμβριος 9, 2017, από http://pubs.acs.org/doi/pdfplus/10.1021/es302011r

Scott Lambert, M. W. (2017, Ιούλιος 20). Microplastics Are Contaminants of Emerging Concern in Freshwater Environments: An Overview. Ανάκτηση Δεκεμβρίου 10, 2017, από https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-319-61615-5_1#Sec6

Αθ. Βαλαβανίδης, Θ. Β. (2014). Μικροπλαστικά στο Θαλάσσιο Περιβάλλον Περιβαλλοντική Απειλή με Επιπτώσεις στους Ωκεανούς και στους Θαλάσσιους Οργανισμούς. Ανάκτηση από http://www.chem.uoa.gr/wp-content/uploads/epistimonika_themata/microplastics_review.pdf

Μπουσμπουρέλη, Π. Κ. (2011). Επίδραση υπεριώδους ακτινοβολίας UV σε πολυμερή υλικά οικοδομικών εφαρμογών. Ανάκτηση [15/12/ 2017], από http://dspace.lib.ntua.gr/handle/123456789/4749





 






Πόσιμο Νερό

Το σημαντικότερο αγαθό για την επιβίωση του ανθρώπου είναι το νερό. Η σωστή διαχείριση και διάθεσή του, είναι πολύ σημαντικές παράμετροι...